Hộ kinh doanh trước áp lực hóa đơn điện tử từ máy tính tiền: Cần một lộ trình “mềm” và phù hợp thực tiễn

Từ ngày 1/6/2025, Nghị định 70/2025/NĐ-CP chính thức có hiệu lực, yêu cầu hộ và cá nhân kinh doanh nộp thuế khoán có doanh thu từ 1 tỷ đồng/năm trở lên phải sử dụng hóa đơn điện tử từ máy tính tiền (HĐĐT MTT) kết nối trực tiếp với cơ quan thuế.

Đây được xem là bước tiến quan trọng trong minh bạch hóa, chống thất thu thuế, đặc biệt trong lĩnh vực bán lẻ, dịch vụ ăn uống, nơi giao dịch tiền mặt vẫn chiếm tỷ trọng lớn. Tuy nhiên, sau gần 4 tháng triển khai, nhiều doanh nghiệp nhỏ và hộ kinh doanh vẫn bày tỏ sự lo lắng, thậm chí lúng túng trong việc tuân thủ.

Gần 90% hộ kinh doanh chưa sẵn sàng

Khảo sát của VCCI (7/2025) cho thấy:

• Chỉ 11,4% hộ kinh doanh “hiểu rõ” quy định.
  
  
• 67,9% chỉ biết sơ bộ hoặc chưa rõ cách thực hiện.
  
  
• 20,7% hoàn toàn chưa hiểu hoặc “biết nhưng không biết làm thế nào”.
  
  

Đặc biệt, nhóm hộ tạp hóa, quán ăn nhỏ – vốn chiếm đa số – gần như chưa có sự chuẩn bị. Trong khi đó, hơn 50% hộ chưa từng được cơ quan thuế hướng dẫn cụ thể, chỉ 14% được tập huấn bài bản.

Điều này cho thấy khoảng cách rất lớn giữa quy định và khả năng tuân thủ thực tế.

Gánh nặng thủ tục hành chính

Ngoài nghĩa vụ phát hành HĐĐT, dự thảo Luật Quản lý Thuế còn yêu cầu hộ kinh doanh lập thêm sổ kế toán đầu vào. Quy định “kép” này bị nhiều hộ phản ánh là quá sức, bởi họ không có kế toán riêng, phải thuê dịch vụ ngoài với chi phí cao.

Một chủ quán ăn nhỏ ở Hà Nội chia sẻ:

“Chúng tôi chỉ quen ghi sổ tay, giờ bắt vừa xuất hóa đơn điện tử vừa lập sổ kế toán thì thật sự quá phức tạp. Nếu thuê kế toán ngoài thì chi phí mỗi tháng vài triệu đồng, trong khi lãi đã mỏng.”

Nếu áp dụng cứng nhắc, nguy cơ nhiều hộ sẽ kê khai sai hoặc bỏ ngoài sổ sách để “né” thủ tục, đi ngược lại mục tiêu minh bạch ban đầu.

Bài học quốc tế

Nhiều quốc gia đã áp dụng hóa đơn điện tử hoặc hóa đơn từ máy tính tiền, nhưng đều có lộ trình chuyển tiếp hợp lý và chế độ tối giản cho hộ nhỏ:

• Nhật Bản: Hộ kinh doanh doanh thu dưới 10 triệu JPY/năm (~1,5–2 tỷ VND) được phép dùng hóa đơn giản lược, không bắt buộc lập sổ kế toán chi tiết. (Nguồn: NTA Japan).
  
  
• Singapore: Với doanh thu <5 triệu SGD/năm (~90 tỷ VND), doanh nghiệp nhỏ chỉ cần lưu chứng từ cơ bản, không lập báo cáo tài chính đầy đủ. (Nguồn: IRAS Singapore).
  
  
• Đài Loan: Khi triển khai hóa đơn điện tử, Bộ Tài chính cho phép giai đoạn chuyển tiếp 12–18 tháng và trợ cấp máy POS cho SMEs. (Nguồn: Ministry of Finance Taiwan).
  
  
• Hàn Quốc: Chính phủ hỗ trợ POS miễn phí cho hộ có doanh thu dưới 240 triệu KRW/năm (~4,2 tỷ VND). (Nguồn: NTS Korea).
  
  

Như vậy, thông lệ quốc tế đều hướng đến “từng bước – có hỗ trợ – tối giản thủ tục” thay vì áp dụng cứng nhắc một mốc chung.

Cần lộ trình mềm cho Việt Nam

Từ kinh nghiệm quốc tế và thực tiễn Việt Nam, giới chuyên gia đưa ra một số kiến nghị:

1. Nâng ngưỡng áp dụng: từ 1 tỷ lên 2–3 tỷ đồng/năm, tránh gây “sốc tuân thủ” cho hộ nhỏ.
   
   
2. Thời gian chuyển tiếp ít nhất 12 tháng và không xử phạt giai đoạn đầu.
   
   
3. Cơ chế hỗ trợ thực chất: trợ giá phần mềm, máy tính tiền, miễn/giảm thuế 6–12 tháng đầu cho hộ dễ bị tổn thương.
   
   
4. Áp dụng kế toán tối giản: cho phép hóa đơn điện tử thay thế sổ kế toán; hộ nhỏ chỉ cần lưu HĐĐT và ghi doanh thu theo mẫu đơn giản.
   
   

Kết lời

Không ai phủ nhận lợi ích của hóa đơn điện tử trong chống thất thu thuế và minh bạch nền kinh tế. Tuy nhiên, với hàng triệu hộ kinh doanh nhỏ lẻ, nếu chính sách không có lộ trình và hỗ trợ phù hợp, rất dễ dẫn đến “sốc tuân thủ”, gây khó khăn cho cả người nộp thuế lẫn cơ quan quản lý.

Chúng ta cần một cách tiếp cận mềm dẻo hơn: bắt đầu từ nhóm lớn, hỗ trợ nhóm nhỏ, đơn giản hóa thủ tục, và cho thời gian thích nghi. Chỉ như vậy, cải cách mới đi vào thực chất, vừa đạt mục tiêu thu ngân sách, vừa nuôi dưỡng khu vực hộ kinh doanh – vốn là một động lực quan trọng của nền kinh tế Việt Nam.