Carbon-related instruments: Vì sao kế toán carbon đang… loạn hệ — và doanh nghiệp Việt cần biết gì?

1. Vì sao “carbon-related instruments” lại thành chủ đề kế toán nóng?

Thị trường carbon (carbon market) — bao gồm carbon allowances, carbon credits, quotas… — đang mở rộng mạnh, khi các doanh nghiệp phải đối diện áp lực giảm phát thải, tuân thủ quy định môi trường, hoặc thực hiện cam kết ESG. The Accountant+2AB Magazine+2

Nhưng: hiện nay chưa có chuẩn mực kế toán toàn cầu riêng dành cho carbon-related instruments. Điều này gây ra “khoảng trống kế toán”. ACCA Global+2Research Portal+2

Hệ quả: doanh nghiệp trên toàn cầu — khi ghi nhận carbon instruments — “tự xử lý” bằng chính sách kế toán riêng: có nơi ghi là tài sản, nơi khác ghi là nghĩa vụ/chi phí; cách đo giá khác nhau; disclosure khác nhau. ACCA Global+2The Accountant+2

👉 Vì thế kế toán carbon không còn là chuyện “môi trường” suông — mà đã là “vấn đề tài chính, kế toán & minh bạch báo cáo” thực sự.

2. Khảo sát toàn cầu: Thực trạng loạn — thiếu minh bạch

Báo cáo Reality of accounting for carbon-related instruments phân tích báo cáo thường niên & tài chính của 300 công ty thuộc các ngành phát thải cao (energy, steel, hóa chất, v.v.). Kết quả khá… bão hòa với sự đa dạng — và thậm chí hỗn loạn — trong cách doanh nghiệp ghi nhận carbon instruments. Enlighten Publications+2Enlighten Publications+2

Chỉ 28% trong số 300 công ty (≈ 84 công ty) thừa nhận rõ trong phần mô tả (narrative) về việc tham gia thị trường carbon. AB Magazine+2Enlighten Publications+2

Có 121 công ty (khoảng 40%) đề cập carbon-instruments trong báo cáo tài chính. Research Portal+2The Accountant+2

Tuy nhiên, chỉ 51 trong số đó tiết lộ con số rõ ràng; một số khác không nêu rõ lượng/giá trị, hoặc không nêu phương pháp kế toán. AB Magazine+1

Về phân loại: carbon-related instruments được hạch toán — tùy doanh nghiệp — thành intangible assets (tài sản vô hình), hoặc inventories (hàng tồn kho), hoặc financial assets (tài sản tài chính), hoặc đơn giản là “other assets”. ACCA Global+1

Về đo lường: có nơi dùng giá gốc (cost), nơi dùng giá thị trường / giá hợp lý (fair value), hoặc kết hợp; một số doanh nghiệp không thuyết minh về cách đo lường. The Accountant+2Scottish Financial News+2

Ngoài ra, báo cáo cũng ghi nhận: rất ít báo cáo kiểm toán (auditor’s report) thảo luận chi tiết về carbon-instruments — vấn đề như định giá, phán đoán, kiểm toán đều bị bỏ ngỏ. AB Magazine+2Accountancy Age+2

Kết quả: vì mỗi doanh nghiệp tự “phát minh” cách ghi nhận riêng, không có tiêu chuẩn chung — nên rất khó để so sánh, khó để đánh giá tác động tài chính thực tế từ carbon-instruments giữa các đơn vị. ACCA Global+2ACCA Global+2

3. Vì sao cách ghi nhận khác nhau có thể chấp nhận — nhưng cũng là rủi ro lớn

Khi không có chuẩn mực cố định, doanh nghiệp có thể có lý do hợp lý để chọn cách ghi nhận phù hợp với bản chất sử dụng carbon-instruments:

Nếu doanh nghiệp mua carbon credits để giữ lâu dài hoặc dùng dần → có thể coi như tài sản vô hình.

Nếu họ mua để bán kiếm lời → có thể coi như hàng tồn kho hoặc tài sản tài chính.

Nếu công ty nhận allocations miễn phí (quota, allowances) để offset phát thải → có thể ghi nhận tài sản; ngược lại, nếu có nghĩa vụ phát thải vượt quota, có thể phát sinh provison / liability.

Nhưng — ở phía người dùng báo cáo (nhà đầu tư, cổ đông, kiểm toán, cơ quan quản lý) — việc mỗi doanh nghiệp “tùy biến” khiến minh bạch & so sánh gần như bị xóa sổ. Không biết công ty A và B nhìn giống nhau mà báo cáo khác nhau — làm sao đánh giá?

Hơn nữa, nếu giá carbon biến động mạnh (tăng giảm) mà công ty sử dụng giá gốc – sẽ không phản ánh đúng giá trị thị trường. Nếu dùng fair value mà không có disclosure rõ — dễ gây tranh cãi, rủi ro.

Kết luận của nhóm nghiên cứu: những khác biệt rộng rãi này “làm suy yếu tính minh bạch và khả năng so sánh của báo cáo tài chính” — ảnh hưởng cả tới doanh nghiệp, nhà đầu tư và toàn thị trường carbon. Accountancy Age+2ACCA Global+2

🛠️ Gợi ý — Nếu bạn là kế toán / CFO / Doanh nghiệp Việt

Bài học từ báo cáo ACCA rất rõ — và đặc biệt phù hợp trong bối cảnh Việt Nam chuẩn bị phát triển thị trường carbon, ESG, báo cáo bền vững:

Xây chính sách kế toán nội bộ rõ ràng ngay từ bây giờ — định nghĩa rõ: carbon-related instruments, mục đích sử dụng, phương pháp ghi nhận & đo lường.

Thuyết minh rõ ràng trong báo cáo — bao gồm: bản chất của carbon instruments (allowance, credit, quota…), cách phân loại (tài sản, tồn kho, tài chính…), cách đo (cost / fair value), lượng sở hữu, chính sách kiểm soát/rủi ro.

Đào tạo đội ngũ kế toán & kiểm toán nội bộ hiểu bản chất carbon instruments — vì nếu không hiểu, dễ “nhầm lẫn” thành chi phí môi trường hoặc khoản vô hình không rõ ràng.

Cập nhật sớm các chuẩn mực quốc tế / quốc gia khi Việt Nam có quy định về accounting & báo cáo carbon / ESG — để không bị động, mà có thể chủ động “đi trước một bước”.

Minh bạch với nhà đầu tư, đối tác, cơ quan quản lý về vị trí tài chính của carbon-instruments — giúp nâng cao uy tín, tránh rủi ro về kiểm toán, đánh giá ESG, hoặc yêu cầu từ chuỗi cung ứng quốc tế.

💡 Vì sao doanh nghiệp Việt nên quan tâm sớm

Việt Nam đã có khung pháp lý hướng tới carbon thị trường (ví dụ Nghị định/Quy định về phát thải, carbon, ESG). Điều này khiến carbon-related instruments không còn là khái niệm xa lạ. Tin nhanh chứng khoán+1

Nếu doanh nghiệp Việt chuẩn bị sớm — có policy kế toán rõ ràng, làm “đúng bài bản” — sẽ có lợi thế lớn: dễ tiếp cận vốn, hợp tác quốc tế, minh bạch báo cáo ESG, tránh rủi ro pháp lý — đặc biệt khi các nhà đầu tư & đối tác quốc tế ngày càng “soi” kỹ ESG & carbon.

Và quan trọng: Kế toán – kiểm toán không chỉ là “ghi sổ”, mà dần trở thành phần không thể tách rời của chiến lược phát triển bền vững & minh bạch doanh nghiệp.

📰 Tổng kết & Kêu gọi hành động

Báo cáo của ACCA + University of Glasgow — “Reality of accounting for carbon-related instruments” — là lời cảnh báo mạnh mẽ: nếu chúng ta không nhanh chóng thiết lập khung kế toán tiêu chuẩn & minh bạch cho carbon-instruments, thị trường carbon sẽ rất dễ bị “mơ hồ số”, “lộn xộn báo cáo”, và niềm tin vào ESG có thể bị lung lay. The Accountant+1

Với doanh nghiệp Việt — đặc biệt các ngành phát thải cao: năng lượng, xi măng, thép, hóa chất, sản xuất — đây là thời điểm tuyệt vời để sẵn sàng: xây policy nội bộ, chủ động minh bạch, và chuẩn bị cho báo cáo ESG / carbon.

Nếu bạn là kế toán — đừng chỉ chờ chuẩn mực quốc tế: hãy đi trước một bước, để khi chuẩn mực đến — mình đã sẵn sàng.