Audit Care Việt Nam

Khấu trừ VAT đầu vào và quy định thanh toán không dùng tiền mặt theo NĐ 181/2025: Thách thức lớn cho doanh nghiệp

Thuy Nguyen ACCA -

Nghị định 181/2025/NĐ-CP siết chặt điều kiện khấu trừ VAT đầu vào với yêu cầu thanh toán không dùng tiền mặt. Bài viết phân tích chi tiết rủi ro, tác động đến doanh nghiệp và kiến nghị Chính phủ có hướng dẫn rõ ràng để chính sách thuế khả thi hơn.

Giới thiệu

Từ ngày 01/7/2025, Nghị định 181/2025/NĐ-CP quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật Thuế GTGT 48/2024/QH15 chính thức có hiệu lực. Một trong những thay đổi nổi bật và gây nhiều tranh luận là điều kiện thanh toán không dùng tiền mặt để được khấu trừ thuế GTGT đầu vào.

Vấn đề này đã làm nhiều doanh nghiệp ở các quy mô khác nhau, từ lớn đến nhỏ, hết sức lo ngại. Gần đây, Cục Thuế Vĩnh Long đã áp dụng NĐ 181/2025 để trả lời doanh nghiệp, càng làm dấy lên những băn khoăn về tính thực thi và rủi ro.

Bài viết này sẽ phân tích kỹ quy định, chỉ ra những rủi ro tiềm ẩn và đưa ra kiến nghị cần thiết để chính sách thuế khả thi, dễ tuân thủ hơn.

1. Quy định mới về điều kiện khấu trừ VAT đầu vào

Trước năm 2025

Theo Nghị định 123/2020/NĐ-CP và Thông tư 219/2013/TT-BTC, doanh nghiệp được khấu trừ VAT đầu vào nếu:

  • Có hóa đơn GTGT hợp pháp.
  • Hàng hóa, dịch vụ phục vụ SXKD.
  • Thanh toán không dùng tiền mặt đối với hóa đơn từ 20 triệu đồng trở lên (trừ trường hợp thanh toán trước bằng tiền mặt nhưng sau đó có chứng từ thanh toán qua ngân hàng).

Từ 01/7/2025 (NĐ 181/2025)

  • Điều kiện khấu trừ VAT đầu vào gắn chặt với hình thức thanh toán không dùng tiền mặt.
  • Đến thời điểm thanh toán, nếu không có chứng từ thanh toán không dùng tiền mặt thì không được khấu trừ VAT đầu vào.
  • Các hình thức thanh toán hợp lệ: chuyển khoản qua ngân hàng, thanh toán bù trừ công nợ, thanh toán qua tổ chức cung ứng dịch vụ trung gian theo pháp luật.

2. Bản chất của quy định

Nhà nước muốn:

  • Ngăn chặn việc mua bán hóa đơn khống nhằm hợp thức hóa chi phí đầu vào.
  • Khuyến khích thanh toán không dùng tiền mặt, thúc đẩy minh bạch tài chính và số hóa nền kinh tế.
  • Đồng bộ giữa quản lý thuế và quản lý tài chính số.

Tuy nhiên, nếu áp dụng cứng nhắc, quy định này có thể gây nghẽn khấu trừ VAT hợp pháp cho nhiều doanh nghiệp.

3. Thực tế khó khăn và rủi ro cho doanh nghiệp

3.1. Doanh nghiệp gặp khó khi giao dịch

Nhiều doanh nghiệp vẫn thanh toán tiền mặt do đặc thù ngành nghề hoặc thói quen giao dịch. Khi bắt buộc phải không dùng tiền mặt, doanh nghiệp có thể bị mất quyền khấu trừ VAT.

3.2. Phụ thuộc tiến độ thanh toán

Trước đây, chỉ cần hóa đơn hợp pháp là được khấu trừ. Nay, phải chờ đến khi thanh toán qua ngân hàng → ảnh hưởng dòng tiền và kế hoạch thuế.

3.3. Tranh cãi thực tiễn

Trường hợp doanh nghiệp đã kê khai khấu trừ VAT nhưng đến hạn thanh toán vẫn chưa có chứng từ thanh toán không dùng tiền mặt → có phải điều chỉnh, xuất toán hay không? Gần đây, Cục Thuế Vĩnh Long đã trả lời theo hướng nghiêm ngặt, gây lo ngại.

3.4. Rủi ro bị xử phạt

Nếu doanh nghiệp đã khấu trừ VAT đầu vào nhưng sau đó bị loại do không đáp ứng điều kiện thanh toán, sẽ bị truy thu thuế + phạt + tiền chậm nộp.

3.5. Ảnh hưởng quan hệ thương mại

Một số nhà cung cấp, đặc biệt ở vùng nông thôn hoặc trong lĩnh vực sản xuất nông nghiệp, vẫn quen nhận tiền mặt. Điều này khiến doanh nghiệp mua hàng khó thực hiện thanh toán không dùng tiền mặt, dẫn đến mất quyền khấu trừ.

4. Kiến nghị để chính sách thuế khả thi hơn

Để quy định này vừa đảm bảo chống gian lận, vừa không làm khó doanh nghiệp, cần có hướng dẫn chi tiết và linh hoạt hơn:

4.1. Cho phép khấu trừ tạm thời

Doanh nghiệp có thể được khấu trừ tạm thời VAT đầu vào khi có hóa đơn hợp pháp. Nếu sau một thời hạn (ví dụ 90 ngày) vẫn không có chứng từ thanh toán không dùng tiền mặt, mới phải điều chỉnh.

4.2. Công nhận thêm hình thức thanh toán

Mở rộng khái niệm thanh toán không dùng tiền mặt, bao gồm:

  • Thanh toán qua ví điện tử hợp pháp.
  • Thanh toán QR code.
  • Các phương thức fintech mới theo Luật Giao dịch điện tử 2023.

4.3. Cơ chế chuyển tiếp

Đối với các hợp đồng ký trước ngày 01/7/2025, cần có hướng dẫn rõ về việc khấu trừ VAT, tránh rủi ro tranh chấp và xử phạt.

4.4. Hỗ trợ doanh nghiệp

  • Tổ chức tập huấn về quy định mới.
  • Hỗ trợ kỹ thuật cho doanh nghiệp ở nhiều lĩnh vực, đặc biệt là khu vực ngoài đô thị, trong việc mở tài khoản và sử dụng dịch vụ thanh toán điện tử.

4.5. Thống nhất cách hiểu giữa các cơ quan thuế

Các Cục Thuế địa phương cần có hướng dẫn thống nhất, tránh tình trạng mỗi nơi áp dụng khác nhau, gây hoang mang.

5. Tham khảo quốc tế & gợi ý chính sách

5.1. Chuẩn mực quốc tế về quyền khấu trừ

EU – Chỉ thị VAT 2006/112/EC: Quyền khấu trừ phát sinh khi thuế trở thành phải nộp (Article 167) và được thực hiện nếu người nộp thuế có hóa đơn đáp ứng nội dung bắt buộc (Articles 178, 226). Không đặt điều kiện phải thanh toán mới được khấu trừ. Tài liệu:

5.2. Một số mô hình quốc gia

Singapore (IRAS): Điều kiện khấu trừ chủ yếu là đăng ký GST, sử dụng cho mục đích kinh doanh, có tax invoice hợp lệ; không yêu cầu phương thức thanh toán cụ thể. Tham khảo:

Úc (ATO): Được khấu trừ (GST credit) khi là acquisition có GST, dùng cho hoạt động kinh doanh, giữ tax invoice nếu giá trị trên ngưỡng; không điều kiện về phương thức thanh toán. Tham khảo:

Ấn Độ (GST): Cho phép khấu trừ trước nhưng yêu cầu thanh toán cho nhà cung cấp trong 180 ngày; nếu không, người mua phải đảo (reverse) ITC tương ứng và tính lãi (Rule 37, CGST Rules). Đây là mô hình cân bằng giữa minh bạch và thực tiễn thanh toán. Tham khảo chính thức CBIC:

5.3. Hàm ý cho Việt Nam (kiến nghị cụ thể)

  1. Cho phép khấu trừ tạm thời ngay khi có hóa đơn hợp lệ và đáp ứng mục đích kinh doanh, không ràng buộc phương thức thanh toán tại thời điểm khấu trừ; sau X ngày (đề xuất 90–180 ngày), nếu chưa thực hiện thanh toán không dùng tiền mặt theo quy định thì phải điều chỉnh (reverse) tương tự mô hình Ấn Độ.
  2. Xác định rõ các phương thức không dùng tiền mặt được công nhận (chuyển khoản, bù trừ công nợ, ví điện tử, QR, cổng thanh toán, factoring, escrow…), thống nhất với Luật Giao dịch điện tử 2023 và thông lệ quốc tế.
  3. Chuẩn hóa nội dung hóa đơn (theo tinh thần Article 226 – EU) và ưu tiên nguyên tắc bản chất quyết định (substance over form) trong kiểm tra khấu trừ, phù hợp OECD Guidelines về trung lập VAT.
  4. Cơ chế chuyển tiếp cho hợp đồng ký trước 01/7/2025; chấp nhận khấu trừ tạm thời và hoàn thiện chứng từ thanh toán trong một khoảng thời gian nhất định.
  5. Hướng dẫn thống nhất toàn quốc (vd. Công văn Tổng cục Thuế) để tránh mỗi địa phương diễn giải khác nhau (như trường hợp văn bản trả lời gần đây tại Vĩnh Long), đảm bảo tính dự đoán và giảm chi phí tuân thủ.

6. Kết luận

Quy định thanh toán không dùng tiền mặt gắn với khấu trừ VAT đầu vào theo NĐ 181/2025 cần được thiết kế theo hướng hài hòa thông lệ quốc tế: bảo vệ nguyên tắc trung lập và quyền khấu trừ dựa trên hóa đơn hợp lệ, đồng thời áp dụng cơ chế đảo khấu trừ nếu không hoàn tất thanh toán trong thời hạn hợp lý. Cách tiếp cận này vừa bảo đảm chống gian lận, vừa tạo điều kiện cho doanh nghiệp thực thi thuận lợi và nhất quán.

Tài liệu tham khảo (liên kết chính thức)